دوپهلوبودن معنی بعضی کلمات
بنام خدا
دوپهلو بودن معنی بعضی کلمات ولزوم توجه به آن :
بعضی کلمات مانند عشق ومحبت و ترس وعقل وفکروخیال وبزرگی وتواضع وصدها کلمه دیگرمعنی دو گانه یا دو پهلو دارد وما عادتا یک جنبه آنرا در نظر میگیریم واین بی توجهی چه بسا موجب سوء برداشت واشتباه میشود
مطلب بالاراباچند مثال بازترمیکنیم
مثال1- عشق : وجهی ازعشق را همه میشناسند وغالبادر روابط زن ومرد وپرورش فرزندان ظهوردارد ونیزمتوجه زینت های ظاهر ومال وجاه وامور دنیائی است است وجه دیگرعشق متوجه اولیا وانبیا وبالاخره خداست این دو وجه اغلب با هم متفاوت وبلکه متضاد است ولی با یک کلمه بیان میشود مثلا میگوئم عشقهای جوانی و عشق الهی یعنی برای هردویک کلمه رابکارمیبریم خوب است توجه کنیم که خاستگاه آنها متفاوت است ودر نتیجه اوصافشان هم متفاوت است.
عشق به معنای نخست ناشی از غرایزانسانی ونیازهای روانی است ومشابه آن در حیوانات هم وجود دارد الا اینکه درانسان مسائل انسانی هم با آن میآمیزد وشکل پیچیده تر ی پیدا میکند
عشق به معنای دوم از علو طبع وحالت فرشته خوئی انسان نشات میگیرد وعشق های دیگررا محو یا کم رمق میسازد به بیان دیگر میتوان گفت اولی جنبه نفسانی داردودومی ناشی از رهائی از نفس وپاکدلی است اولی تقریبا درهمه ظهور دارد ودومی در معدودی از افرادی که اهل خود شناسی ومجاهده با نفس هستند تجلی میکند مولوی گوید
عشقهائی کز پی رنگی بود عشق نبود عاقبت ننگی بود
ودر باره معنی دیگر عشق گوید
شاد باش ای عشق سودائی ما ای طبیب جمله علتهای ما
ای دوای نخوت ونا موس ما ای تو افلاطون وجالینوس ما
شکل خفیف تر عشق رامهرومحبت مینامیم مهر ومحبت نیز دووجهی است از آنجا که محبت درتربیت فرزندان وتعلیم آنها بسیارمطرح است ونقش اساسی دارد جا دارد که دو وحهی بودن آن مخصوصا مورد توجه والدین ومربیان باشد
ما از زبان روان شناسان ومتخصصان علوم تربیتی زیاد میشنویم که باید به کودکان محبت کرد واتفاقا کمتر میشنویم که شکل سالم محبت ومهربانی سازنده ومهم است وشکل خودخواهانه ونا سالم آن مضر واقع میشود
مثلا اگر والدین فرزند خود را بسیاردوست بدارند وبه فرزند دیگران بی مهری کنند یا از آنها نفرت داشته باشند دوستی خود خواهانه دارند یا اگر والدین در مهر ورزی افراط کنند وطفل را که ودیعه ا لهی است مملو ک خود تصور کنند واورا سخت به خود وابسته سازند اشتباه بزرگی مرتکب میشوند اصولا باید دانست که دوستی های افراطی سالم نیست
وحتی ممکن است عکس العمل بی مهری های پنهانی باشد گرچه بحث ما بحث تربیتی نیست ولی به عنوان نتیجه گیری ازمبحث مفاهیم دوگا نه باید گفت که محبت صحیح ورعایت میانه روی در مسائل تربیتی اهمیت بسیار دارد
مثال2 – ترس =. ازنطراهل معرفت ترسیدن بویژه ترسهای مخفی شده که ازگذشته بصورت شرطی درآمده پدیده ای مخرب وعامل فساد است.ازحضرت علی نقل است که بزرگترین گناه ترس است.درعین حال میدانیم که یکی ازشیوه های مهم هدایت درقران کریم انذاریعنی ترساندن است.این نکته بدون توضیح دووجهی بودن ترس سئوال برانگیزاست
اجمالا باید گفت که انذارقرانی وجه عالی ترس است وباغرایزی ما نند حفاظت از خود سروکارندارد وازمرکزدیگری برمیخیزد وماهیت وکیفیت دیگری دارد اهل معرفت هم گفته اند که ترس دو نوع است ترس مذموم وترس ممدوح
اگر به تفاوت این دو معنی توحه نباشد ومثلا ترس از آتش جهنم همانند ترس ازلو لو وغول یا ترس از قدرتهای بشری تلقی شود تاثیر منفی درروحیه انسان بویزه کودکان بر جای می گذارد وممکن است باعث دین گریزی شود
ترسهای معمولی که ارتباط با غریزه واعصا ب دارد به آسانی در روان شکل میگیرد وغالبا به صورت پدیده ای ماندگارومزاحم در میآید ولی خوف مربوط به عاقبت اموروآخرت به دنبال معرفت وآکاهی پیدا میشود وخوفهای دنیائی را محویا کم اثر میسازد طوری که خوف از خدا به معنی شجاعت ونترسیدن است در حدیث مشهوری ازپیامبراکرم آمده است که هرکس از خدا بترسد از هیچ چیز نترسد وهرکه از خدا نترسد از همه چیز بترسد البته مقصود ما در این مقال اینست که ماهیت ترسهای دنیائی وعقبائی متفاوت است ونباید با هم خلط شود
اگردر احادیث آمده است که ائمه وبزرکان دین مثلا وقت نمازاز خوف خدا رنگ رخسارشان دگرگون میشد این اخبار را نباید حمل برترسها وخوفهای معمولی کنیم که اعصاب انسان را مختل میکند زیرا خوف از خدا به انسان نورانیت وشجاعت واستحکام میبخشد وترسهای معمولی را زائل میسازد وشاید گویندگان این احاد یث حالت نورانیت وتغییر حال را به حالت ترس معمولی تشبیه کرده اند یا عین آن پنداشته اند
.
مثال3 عقل= درآثارعرفا می بینیم که عقل مانع سلوک دانسته شده وگاه درردیف عقال (زانوبند شتر) به حساب آمده است مثلا.در غزلیا ت امام خمینی میخوانیم=
این ما ومنی جمله زعقل است وعقال است درخلوت مستان نه منی هست ونه مائی
ازطرف دیگرخوب میدانیم که اهل علم براهمیت عقل تکیه دارند وقرآن موید آنهاست و حای مناقشه بین فقها واهل عرفان بازمیشود. تحلیل این ابهام را ازمولوی بشنویم.
عقل حزئی عقل استنتاج نیست جزپذ یرای فن ومحتاج نیست
عقل حزئی رادراینجا وجه اول عقل حساب میکنیم که وابسته به علایق دنیائی است
ولی یک عقل آزاد وبرترهم وجوددارد که مولوی اینطوربیانش میکند
عقل دیگربخشش یزدان بود چشمه آن در میان جان بود
پس آن عقلی که از نظر اهل معرفت زیر سئوال است عقل جزئی وجیله گرانه ونظیر عقلی است که طبق حدیث معاویه داشته است ( العقل عقلان یعنی عقل بر دو گونه است) وآن عقلی که مورد توصیه قرآن است عقل کلی وواقع بینا نه میباشد
مثال4 فکرواندیشه =فکر واندیشه نیزدو صورت دارد صورتی از آن فکر وخیالات بیهوده ای است که ذهن انسان را مشغول میکند ومثلا مانع حضور قلب در نماز میگردد -کسانی ازاهل معرفت توصیه کرده اند که برای رسیدن به حقیفت فکرباید متوقف شود مولوی هم میگوید
درتضرع کوش ودرافنای حویش کزتفکرجزصورناید به پیش
ومیدانیم که قران کریم تفکررا توصیه مکند ومقصود شکل سالم وخردمندانه تفکراست که از فطرت برمیخیزد در صورتیکه فکر وخیالات نا سالم از تمایلات نفسانی نشات میگیرد تفکردرعجایب خلقت که وجه عالی تفکر است فکر وخیالات بیهوده را محووباعث دل اگاهی وتقرب میشود
علاوه برمثال های بالا دهها و صدها مفهوم دیگردووجهی است وشرح همه آنها از حوصله این مقال خارج است مثلا نشاط وسرخوشی .شجاعت وقلدری تواضع وخفت. تد بیروحیله گری بزرگواری وتکبر.دو وجه یک معنی است ونیزتمام صفات اخلاقی دو وجهی میتواند باشد همچنین سیاست درسطح جهان دووجهی است وقس ..
واما سئوال اساسی اینست که چرا این مفاهیم دو وجهی وجوددارد
پاسخ روشن است خود انسان دووجهی یا دوگانه آفریده شده است طبق حد یثی ازرسول گرامی اسلام انسان ازفرشته وازحیوان سرشته شده است بنابراین همه حالات روانی ازمرکزحیوانیت یا فطرت فرشته خوئی صادرمیشود وهرصفت رنگ وبوی مرکزرا به خود میگیرد
البته باید گفت که اوصاف دوگانه بامکتسبات تربیتی به هم آمیخته وبه سادگی نمیتوان بی برد که یک صفت ازکجای وجود ما صادرشده است وگاهی رنگ وبوی هردورا دارد ولی آگاهی به تفاوت ایندوضرورت دارد
بنابراین میثوان صفات روانی واخلاقی راتحت یک قاعده کلی با ویژگی دووجهی بودن بیان کردو اگرکسی دراحادیث بررسی کند تائید مطلب را دربسیاری ازصفات وحالات انسان بدست میآورد واگر درخویش قدری تامل کند میتواند دریابد که دارای خود برترو خود حقیر است واین دوخاستگاه صفات وحالاتش می باشد.ومی بینیم این حدیث که انسان را معجونی ازفرشته وحیوان معرفی میکند میتواند به تجربه درآید.
نتیجه گیری
در مطالب فوق تا حدی به نتیجه گیری هم پرداخته شد در پایان اضافه میشود که توجه به دووجهی بودن صفات روانی درمواعظ دینی وآموزش وپرورش ودراخلاق ودرخودشناسی ضرورت دارد تا کلمات واحدی که معنی دوگانه پیدا میکنند موجب سوء برداشت نشود مثلا معلوم باشد که انذاریا ترساندن درقرآن القای ترس مذموم نیست و .این موضوع درتالیف کتابهای تعلیمات دینی باید در نظر باشد درست است که قرآن کریم تر ساننده وبشارت دهنده است ولی در درجه نخست میخواهد که انسان به خدا معرفت پیدا کند واز دیدن هرچیز به آفریننده آن پی ببرد ومخصوصا متوجه باشد که خودش را خدا آفریده وحیات ابدی دارد واز نامهای دیگر قرآن نور و رحمت وهدایت وفرقان (تشخیص حق وباطل ) و..است بنابراین بایستی در تعلیم د ین به کودکان ونو جوانا ن که کمترآلوده به گناهند وبه عواقب اموروخوف از خدا کمترآشنایندو احتمال زیاد دارد که انذارقرآنی رابه شکل ترسهای مذموم در یافت کنند مواظبتهای لازم به عمل آید
ونیز درمواعظ ومربیگری ها وجه صحیح مفاهیمی مانند عشق ومحبت به اولیای دین و وارزش های دینی وغیره درنطربا شد که حنبه های منفی آنها که شکل تعصب آمیزوخود خواهانه دارد القا نگردد ودرمجموع توجه به دو وجهی بودن در روانشنا سی دینی واخلاقی قابل توجه است وممکن است ما را در تفکر صحیح وهدایت به راه راست کمک کند من الله التوفیق.
